ლეონიდ ბრეჟნევის საეკლესიო პოლიტიკა: 1965-1982
DOI:
https://doi.org/10.55804/TSU-ti-1/Bokelavadzeსაკვანძო სიტყვები:
ბრეჟნევი, საბჭოთა კავშირი, ეკლესია, დისიდენტიანოტაცია
საბჭოთა ხელისუფლების რელიგიური პოლიტიკა თანამედროვე ქართულ, რუსულ და დასავლურ სამეცნიერო ლიტერატურაში განსაკუთრებული აქტუალობით სარგებლობს. იქმნება საგანგებო გამოკვლევები, რომლებიც საბჭოთა სახელმწიფოში არსებული რელიგიური ორგანიზაციებისა და კონკრეტულად, მართლმადიდებელი ეკლესიის მდგომარეობის შესწავლას ეძღვნება. აღსანიშნავია ის, რომ არსებულ გამოკვლევათა დიდი ნაწილი გასული საუკუნის 20–60–იანი წწ–ის საბჭოთა ხელისუფლების საეკლესიო პოლიტიკის კვლევას მოიცავს. მხოლოდ უახლეს პერიოდში შესრულებულ მონოგრაფიებში ვხვდებით 70–80–იანი წლების საბჭოთა იმპერიაში ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთობების მეცნიერული შესწავლის მცდელობებს. ქართულ სამეცნიერო რეალობაში წარმატებით მიმდინარეობს საბჭოთა პერიოდის რელიგიური პოლიტიკის საკითხების კვლევა, თუმცა, საკვლევ საკითხთა ქრონოლოგიური ჩარჩო აქაც ძირითადად XX ს-ის 20-60-იანი წლებით შემოიფარგლება. უფრო კონკრეტულად კი, მისი ზედა ზღვარი ნიკიტა ხრუშჩოვის მმართველობის ბოლო პერიოდით, კერძოდ, 60-იანი წლების პირველი ნახევრით განისაზღვრება. ნაკლები ყურადღება ეთმობა და პრაქტიკულად შეუსწავლელია ლეონიდ ბრეჟნევის საეკლესიო პოლიტიკა და მისი განვითარების ტენდენციები. ჩვენი ნაშრომის მიზანია, ლეონიდ ბრეჟნევის მმართველობის პერიოდის საბჭოთა ხელისუფლების საეკლესიო პოლიტიკის საფუძვლების, ძირითადი ასპექტების, საშინაო და საგარეო ფაქტორების და მათი გავლენის შედეგების გაშუქება. თანამედროვე რუსულ, ევროპულ, ამერიკულ და ქართულ ისტორიოგრაფიაში არსებული შრომების, წერილობითი და ვიზუალური საისტორიო წყაროებისა და გამოქვეყნებული და გამოუქვეყნებელი საარქივო დოკუმენტაციის ანალიზი და შეფასება.კვლევის მეთოდოლოგიის თვალსაზრისით, ნაშრომი ეყრდნობა ისტორიულ შემეცნებით, კონტენტ-ანალიზის, ისტორიულ-ტიპოლოგიური, შედარებითი, ბიოგრაფიული, რეტროსპექტული, ისტორიულ-გენეტიკური და სისტემური კვლევის მეთოდებს, რაც თავისთავად, გულისხმობს საკითხის ირგვლივ არსებული საისტორიო წყაროების მრავალმხრივ, კომპლექსურ შესწავლას და ჩატარებული კვლევის საფუძველზე, ისტორიული სურათის რეკონსტრუქციის მცდელობას.კვლევის შედეგები ქრონოლოგიური ნიშნით შეგვიძლია დავყოთ 2 ეტაპად:
ა) ლეონიდ ბრეჟნევის საეკლესიო პოლიტიკა XX ს-ის 60-იანი წლების II ნახევრიდან - 70-იანი წლების II ნახევრამდე,
ბ) ლეონიდ ბრეჟნევის საეკლესიო პოლიტიკა XX ს-ის 70-იანი წლების II ნახევრიდან - 1982 წლამდე.
თითოეული ეტაპი ერთმანეთისგან განსხვავებული ტენდენციებით, საბჭოთა სახელმწიფოს წინაშე არსებული საშინაო და საგარეო გამოწვევებით, ორიენტირებითა და შედეგებით ხასიათდება. მაგალითად, თუკი მმართველობის დასაწყისში ლეონიდ ბრეჟნევის სახელისუფლებო აპარატი პრიორიტეტულ მიმართულებად მიიჩნევდა ნიკიტა ხრუშჩოვის რეპრესიული საეკლესიო პოლიტიკის გმობასა და რელიგიურ ორგანიზაციებთან ურთიერთობაში გარეგნულად შედარებით კომპრომისული კურსის გატარებას, 70-იანი წლების მეორე ნახევრიდან, დისიდენტური მოძრაობის გაძლიერების, საზოგადოების ეკლესიასთან დაახლოებისა და დასავლეთის სახელმწიფოთა დიპლომატიის წარმატების პირობებში, არჩეული კურსი იცვლება და ბრეჟნევის დახვეწილი პოლიტიკა ხდება უფრო რადიკალური და ხისტი. ხელისუფლების საეკლესიო პოლიტიკის ფორმის (და არა შინაარსის) ტრანსფორმაცია ცხადია, გარკვეული მიზეზებით იყო განპირობეული და შესაბამის მიზნებს ემსახურებოდა. ნაშრომში განხილული გვაქვს სწორედ აღნიშნული მიზეზები, მიზნები, ოფიციალური ხელისუფლების მიერ რელიგიის სფეროში გატარებული ღონისძიებები, როგორც საკანონმდებლო, ისე სოციალურ დონეზე და მისი კურსის ტრანსფორმაციის გზა 60-იანი წლების მეორე ნახევრიდან - 80-იანი წლების დამდეგამდე. ბუნებრივია, ერთი ნაშრომის ფარგლებში შეუძლებელია ამ კომპლექსური საკითხის ამოწურვა, თუმცა, ვფიქრობთ, მოცემული გამოკვლევა ხელს შეუწყობს ქართულ სამეცნიერო სივრცეში ამ მიმართულებით შემდგომი კვლევების განვითარებას.
წყაროები
Guruli, V. (Ed.) (2003). Sakartvelos istoria XX saukune. [History of Georgia XX century]. Tbilisi: Tbilisi State University Press: Artanuji Publishing
Loria, V., Gelashvili B., Bendeliani M. (2006). Adamianis uplebebi da religia. [Human rights and religion]. Tbilisi: Tobalisi Pubishing
Nergadze, N. (2010). Helsinkis deklaratsia 35 tslisaa – ra mnishvneloba hkonda a dokuments? [The Helsinki Declaration is 35 years old - What was the significance of this document?].
Saralidze, L. (2015). Sakartvelos helsinkis kavshiris mogvatseobis istoriidan, zhurnali “Akhali da uakhlesi istoriis sakitkhebi”. [From the history of the Helsinki Union of Georgia, Journal of Modern and Contemporary History Issues]. N1 (16). Tbilisi: Universali Pubishing
Schmidi, U. (2013). Sabchota kavshirisa da rusetis dziritadi kanonebis ritorikuli da zhanruli gamorcheuloba, Giorgi Noniashvilis targmani. [Rhetorical and genre distinction of the basic laws of the Soviet Union and Russia]. Translated by Giorgi Noniashvili.
https://emcrights.wordpress.com/2013/11/30/4569878/
https://socialjustice.org.ge/ka/products/konstitutsia-da-narativi
Constitution (Basic Law) of the Union of Soviet Socialist Republics (1985); Constitutions (Basic Laws) of the Union Soviet Socialist Republics. Moscow: News of the Councils of public Deputies of the USSR, Boris Yeltsin Presidential Library https://www.prlib.ru/item/420914
Sazonov, D. I. (2015). Brezhnev's persecution of the Church (based on materials from Central Russia), Historical sciences and archeology, Bulletin of the KSU. Named N.A. Nekrasov № 6, 46-50
Tseshkovsky, W. (2013). Russian Orthodox Church in the era of Brezhnev's rule
http://history-mda.ru/publ/3137_3137.html
Stricker, G. (1995). Russian Orthodox Church in Soviet times (1917-1991), Materials and documents on the history of relations between the State and the Church. Moscow: Propylaea Publishing
Anderson, J. (1994/2002). Religion, state and politics in the Soviet Union and successor states,
University of St Andrews, Cambridge: Cambridge University Press, Transferred to digital
printing 2002
Childers, B. (2012). The Plurality of Soviet Religious "Policy", The Florida State University
https://diginole.lib.fsu.edu/islandora/object/fsu%3A182805
Conquest, R. (1968). Religion in the USSR, New York : Praeger
Corley, F. (1996). Religion in the Soviet Union , An Archival Reader, London: Macmilan Press Ltd
Kowalewski, D. (1980). Religious Belief in the Brezhnev Era: Renaissance, Resistance and Realpolitik,
Journal for the Scientific Study of Religion, Vol. 19, No. 3, pp. 280-292
Walters, Ph. (1993/2005). A survey of Soviet religious policy, Religious policy in the Soviet Union,
Cambridge : Cambridge University Press
